پیشنهاد متافوتبال برای حل مشکل حق پخش: تعیین نهاد سوم

رسول مجیدی / سردبیر | در اواسط این هفته بعد از روزها تحریم سرانجام فدراسیون فوتبال با صدا و سیما به توافق رسید و قرار شد مسابقات این هفته لیگ برتر پخش شود. اما به نظر می‌رسد این تنها مسکنی موقت برای آرام کردن درد رقم حق پخش واقعی باشد. به همین منظور متافوتبال قصد دارد پیشنهاد مشخصی برای حل این معضل دردسرساز ارائه کند. ابتدا بیاید سرچشمه مشکل را با هم بررسی کنیم؛ انحصار تلویزیونی در ایران.

بد نیست بدانید در علم اقتصاد، انحصار زمانی رخ می‌دهد که یک شخص ویژه یا یک سرمایه‌گذار کنترل کافی روی تولید یا خدمتی خاص دارد و تعیین‌کننده شرایط و قیمت عرضه آن کالا یا خدمت هستند. درواقع انحصار ترجمه کلمه لاتین monopoly است که از دو واژه یونانی mono و polein تشکیل شده. mono به معنی یک و polein به معنای فروش است. یعنی یک فروشنده در بازاری خاص فعالیت می‌کند و چندین خریدار دارد. البته در علم اقتصاد، انحصار دیگری هم وجود دارد؛ انحصار مصرف‌کننده یا انحصار طرف تقاضا (Monopsony). این نوع از انحصار زمانی رخ می‌دهد که تنها یک خریدار در بازار وجود دارد و چند تولید‌کننده به تامین نیاز این خریدار می‌پردازند. (مثلا شرکت‌های اسلحه‌سازی یک کشور که تنها خریدارشان وزارت دفاع آن کشور است). نوع سوم انحصار، انحصار چند جانبه نام دارد؛ (Oligapoly). یعنی بازاری که تنها چند فروشنده دارد و هزاران خریدار. شاید مثال دم دستی‌اش بازار خودرو ایران باشد که 43 شرکت فعال در آن وجود دارد و میلیون‌ها متقاضی خرید ماشین. نکته جالب تعاریف اقتصادی بازار انحصاری اما در فوتبال ایران تجلی می‌‌یابد. جایی که تنها یک فروشنده(فدراسیون فوتبال ایران) و یک خریدار(صداوسیما) وجود دارند. براساس قانون، فدراسیون فوتبال و سازمان لیگ نمی‌توانند حق پخش مسابقات را به شبکه‌ای خارجی بفروشند و تنها شبکه تلویزیونی هم که در ایران یافت می‌شود همین صداوسیمای خودمان است. این درست برخلاف رویه کشورهای دیگر است. کشورهایی که در فوتبال آنها و مساله حق پخش انحصار کامل(یعنی نوع اول آن) وجود دارد. یک فروشنده (فدراسیون فوتبال) با چند خریدار(تلویزیون‌های مختلف داخلی و خارجی) مواجه است و همین کار را برای قیمت‌گذاری حق پخش آسان می‌کند. شبکه‌های مختلف پیشنهادات مالی خود را به فدراسیون فوتبال هر کشور می‌دهند و هرکسی پیشنهاد بهتری داشته باشد حق پخش انحصاری مسابقات را به دست می‌آورد.

اما در ایران اوضاع برخلاف این است. اوضاعی که با هیچ تعریف متداول اقتصادی همخوان نیست و تنها یک فروشنده و یک خریدار در بازار فعالیت می‌کنند. به نظر می‌رسد جدای مساله قانونی کردن حق پخش و مجبور کردن صداو سیما از طریق قانونگذاری در مجلس برای پیوستن به کنوانسیون‌های جهانی، باید فکری هم به حال این وضعیت بازار کرد، چراکه تا وقتی تنها یک خریدار و یک فروشنده وجود داشته باشد معلوم نیست بر چه اساس باید قیمت و ارزش واقعی حق پخش لیگ برتر ایران مشخص شود. چه نهادی قرار است قیمت واقعی را تعیین کند؟
بدون‌شک اگر از لحاظ قانونی نهاد سوم و بی‌طرفی را برای تشخیص قیمت واقعی حق پخش مسابقات مشخص نکنیم، دعوای صداوسیما و فدراسیون فوتبال ایران سال‌ها ادامه خواهد داشت. چه اینکه صداوسیمایی‌ها می‌خواهند این حق را به نازل‌ترین قیمت بخرند و فدراسیون‌نشینان دوست دارند با بیشترین قیمت آن را بفروشند.

متافوتبال امیدوار است گوش شنوایی در فدراسیون فوتبال و یا مجموعه وزارت ورزش پیدا شود و با تعیین نهادی بی طرف و مقبول برای دو طرف ماجرا٬‌ مشکل تعیین رقم حق پخش را برای همیشه حل کند.