یادداشت سردبیر | کی‌روش و اثر پیگمالیون

«برای پروفسور هیگینز ، من همیشه یک خدمتکار هستم، زیرا او همیشه با من مثل یک دختر خدمتکار رفتار کرده و می‌کند. اما می‌دانم که می‌توانم برای تو بانویی متشخص باشم، چون تو همیشه با من مثل یک خانم رفتار کرده و می‌کنی.»

این جمله یکی از دیالوگ‌های شاهکار نمایشنامه پیگمالیون، اثر برنارد شاو است. نمایشنامه‌ای که از یک افسانه یونانی الهام گرفته شده. پیگمالیون، یک مجسمه‌ساز یونانی بود  که عاشق یکی از مجسمه‌هایش شد. او آنقدر با این مجسمه همچون معشوقه‌اش رفتار کرد، که در آخر مجسمه که اسمش را گذاشته بود گالاتیا، تبدیل به انسان شد.

این افسانه بعدا سرآغاز یک بحث مهم در علم روانشناسی شد. بحثی که می‌گوید «افراد تمایل دارند انتظارهایی  که دیگران نسبت به آنها دارند را بر‌آورده سازند». این جمله را یکبار دیگر بخوانید تا عمق داستان را دریابید. از نگاه طرفداران این نظریه، ما درواقع همان چیزی هستیم که دیگران از ما انتظار دارند(البته به نظر من اگر بتوانیم با خودمان ارتباط برقرار کنیم، درواقع با خودمان صحبت کنیم، می‌توانیم همان چیزی باشیم که خودمان از خودمان انتظار داریم).

این نظریه که به «پیگمالیون» یا اثر پیگمالیون مشهور است در علم مدیریت بسیار کاربرد دارد. مدیران بسیاری با استفاده از همین نظریه شرکت‌شان را پیش می‌برند. آنها بذر باور و انتظاری که نسبت به کارکنان‌شان دارند را در ذهن آنها می‌کارند و آنها را شکوفا می‌کنند. بخاطر همین است که برخی از مدیران همیشه خدا ناراضی هستند. آنها می‌خواهند همیشه سطح انتظارات را بالا ببرند تا شرکت‌شان پویاتر از قبل باشد(والبته برخی‌ دیگر شورش را در می‌آورند و این بالابردن سطح انتظارات را تاجایی ادامه می‌دهند که موجب نارضایتی کارکنان می‌شود).

اثر پیگمالیون را البته برخی با اسم‌های جالب‌تری به کار می‌بندند. مثلا یادم می‌آید رضا رشیدپور در جلسات اتاق‌فکر برنامه «حالاخورشید»، زمانی که این برنامه در اوج قرار داشت و هیچکدام از برنامه‌های صبحگاهی حتی به گردپای آن هم نمی‌رسیدند، همیشه می‌گفت نباید دچار «تکرار دلپذیر» بشویم. یعنی نباید بگوییم خب همه‌چیز خوب است و با همین فرمان برویم. مدام باید بهتر بشویم.

چند روز پیش‌ کی‌ٰروش هم به روش خودش پیگمالیون را در یک عبارت خلاصه کرد و اسمش را گذاشت «مرض رضایت». کی‌روش هم دوست ندارد به اول بودن در آسیا و صعود زودهنگام به جام‌جهانی رضایت بدهیم. سقف آرزوهای‌مان مدام باید بلندتر شود. همکارم سعید زاهدیان در روزنامه ایران‌ورزشی امروز خیلی خوب منظور کی‌روش از عبارت «مرض رضایت» را توضیح داده: کی‌روش یک دلهره بزرگ و نگرانی شدید دارد. تیم ملی دو بازی مانده به پایان صعود خود را قطعی کرده و در رده‌بندی تیم‌های آسیایی صدرنشین است. این دو موضوع خوشایند برای ما، به یک دغدغه بزرگ برای سرمربی تیم ملی تبدیل شده و از حرف‌هایی که این روزها می شنود هراس دارد. حرف‌هایی نظیر این جملات که «ما بهترین تیم آسیاییم»، «ما بدون گل خورده به جام جهانی رفتیم» یا «ما بهترین نمایش را در مقایسه با کره، ژاپن و استرالیا داریم»، «چه چیزی از این بهتر!» اینکه می‌گوییم: «مگر بهتر از این هم می‌شود»، بد جوری سرمربی تیم ملی را به هم می ریزد تا از این جمله با عنوان «مرض رضایت» نام ‌ببرد.

کی‌روش در جمع خبرنگاران به دو نکته اشاره می‌کند؛ نخست اینکه تکلیف خود را روشن کنیم که در جام جهانی روسیه چه می‌خواهیم. آیا صرف حضور و ۳ بازی و حذف برای ما کافی است؟ اینکه مثل جام جهانی ۲۰۱۴ برزیل ۳ بازی آبرومندانه، هواداران ایران را خرسند و راضی نگه می‌دارد؟ کی‌روش می‌گوید که این ساده‌ترین کار ممکن است و اگر به همین روال پیش برویم، هیچ رشدی رخ نمی‌دهد و ما ۳ بازی انجام می‌دهیم و به خانه برمی‌گردیم اما اگر هدف دیگری مثل صعود به مرحله حذفی را در ذهن می‌پرورانیم، باید جور دیگری کار کرد. کی‌روش از همه می‌خواهد که به صعود فکر کنند و از وضعیت موجود راضی و قانع نباشند. اما برای انجام پروژه صعود، امکانات، اردو و چیزهای بیشتری لازم داریم. کی‌روش تلنگری به ما می‌زند که کار را تمام شده ندانیم.

او از حالا به جام جهانی قطر فکر می‌کند و می‌گوید که آماده‌سازی ما برای جام جهانی قطر – نه فقط حضور که صعود از گروه در سال ۲۰۲۲ – باید از همین امروز شروع شود. پس کی‌روش می‌خواهد بماند و برای این ماموریت‌های بزرگ، نقشه کشیده و این ماییم که باید تکلیفمان را روشن کنیم که در مسیر سخت و پردردسر صعود، همراه و همپای کی‌روش هستیم یا خیلی زود پا پس می‌کشیم و به «مرض رضایت» مبتلا می‌شویم.

موضوع دومی که کی‌روش می‌گوید، به اندازه بحث اصلی اهمیت دارد. آیا حضورهای متوالی در جام جهانی منجر به رشد فوتبال ایران می‌شود؟ما از حضور در جام جهانی ۲۰۱۴ برزیل چه دستاوردهایی داشتیم و حضور در برزیل، چه اتفاق بزرگی را برای ما رقم زد. کی‌روش به شدت نگران این نگاه است که مسوولان تنها رسیدن به جمع ۳۲ تیم جام جهانی را هدف قرار داده‌اند. هدفی که با این سرمربی در دسترس و سهل‌الوصول است. اما سرمربی تیم ملی ‌می‌خواهد ما سطح توقع خود را بالاتر ببریم.

این مساله، یعنی اثر پیگمالیون، یا هر اسم دیگری که رویش می‌گذارید، کلید پیشرفت خیلی‌ها در جهان بوده. پس سعی کنیم دچار «مرض رضایت» نشویم؛ دچار «تکرار دلپذیر».